श्रीमद्भगवद्गीता

अथ प्रथमोऽध्यायः

 

 

धृतराष्ट्र उवाच

धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ।।१।।

 

शब्दार्थ— धर्मक्षेत्रे– धर्मभूमिमा, कुरुक्षेत्रे– कुरुक्षेत्रमा, समवेताः– एकत्र भएका, युयुत्सवः– युद्ध गर्न चाहने, मामकाः– मेरा, च– अनि, पाण्डवाः– पाण्डुका, एव– पनि, किम्– के, अकुर्वत– गरे, सञ्जय– हे संजय ।

 

अन्वय— हे सञ्जय ! धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेताः युयुत्सवः मामकाः पाण्डवाः च (पुत्राः) एव किम् अकुर्वत ?

 

भावार्थ— धृतराष्ट्रले भने— हे संजय, धर्मभूमि कुरुक्षेत्रमा युद्ध गर्नका लागि एकत्र भएका मेरा अनि पाण्डुका छोराहरूले के गरे ?

 

 

    सञ्जय उवाच

दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् ।। २।।

 

शब्दार्थ—  दृष्ट्वा– देखेर, तु– त, पाण्डव–अनीकम्– पाण्डवका सेनालाई, व्यूढम्– व्यूह आकारमा, दुर्योधनः– दुर्योधनले, तदा– त्यसपछि, आचार्यम्– आचार्यका (द्रोण), उपसंगम्य– समीपमा गएर, राजा– राजा, वचनम्– वाणी, अब्रवीत्– भने ।

 

अन्वय— तदा तु पाण्डव–अनीकं व्यूढं दृष्ट्वा राजा दुर्योधनः आचार्यम् उपसंगम्य (इदं) वचनम् अब्रवीत् ।

 

भावार्थ— संञ्जयले भने— हे राजन् ! व्यूहाकारमा सुव्यवस्थित पाण्डवका सेनालाई देखेपछि राजा दुर्योधनले आचार्य द्रोणका समीपमा गएर यसो भने ।

 

 

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ।।३।।

 

शब्दार्थ—  पश्य– हेर्नुहोस्, एताम्– यस, पाण्डु–पुत्राणाम्– पाण्डवहरूका, आचार्य– हे आचार्य, महतीम्– विशाल, चमूम्– सेनालाई, व्यूढाम्– व्यूहाकारलाई, द्रुपद–पुत्रेण– द्रुपदपुत्र, तव– तपाईका, शिष्येण– शिष्यले, धीमता– बुद्धिमान् ।

 

अन्वय— हे आचार्य ! तव धीमता शिष्येण द्रुपद–पुत्रेण व्यूढां पाण्डुपुत्राणाम् एतां महतीम् चमूं पश्य ।

 

भावार्थ— हे आचार्य ! हजुरको बुद्धिमान् शिष्य, द्रुपदपुत्र धृष्टद्युम्नद्वारा व्यूहाकारमा सुव्यवस्थित गरिएको पाण्डवको यस विशाल सेनालाई हेर्नुहोस् ।

 

 

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ।।४।।

 

शब्दार्थ— अत्र– यहाँ (पाण्डवका सेनामा), शूराः– शूरवीर, महा–इषु–आसाः– ठूलाठूला धनुष भएका, भीम–अर्जुन–समाः– भीम र अर्जुनजस्ता, युधि– युद्धमा, युयुधानः– युयुधान (सात्यकि), विराटः– राजा विराट, च– र, द्रुपदः– द्रुपद, च– अनि, महारथः– महारथी ।

 

अन्वय— अत्र भीम–अर्जुन–समाः युधि शूराः महेष्वासाः महारथः युयुधानः विराटः च द्रुपदः च (सन्ति) ।

 

भावार्थ— यस पाण्डवसेनामा भीम र अर्जुन जस्तै महान् धनुर्धारी सात्यकि, राजा विराट र महारथी द्रुपद पनि छन् ।

 

 

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।  
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुंगवः ।।५।।  

 

 शब्दार्थ—   धृष्टकेतुः– धृष्टकेतु, चेकितानः– चेकितान, काशिराजः– काशिराज, च– पनि, वीर्यवान्– पराक्रमी, पुरुजित्– पुरुजित्, कुन्तिभोजः– कुन्तिभोज, च–र, शैब्यः– शैब्य, च– पनि, नरपुंगवः– नरश्रेष्ठ । 

 

अन्वय—   धृष्टकेतुः चेकितानः च, वीर्यवान् काशिराजः च, पुरुजित् कुन्तिभोजः च, नरपुंगवः शैब्यः च (सन्ति) । 

 

भावार्थ—  यस्तै धृष्टकेतु, चेकितान, पराक्रमी काशिराज, पुरुजित्, कुन्तिभोज अनि मानवश्रेष्ठ शैब्य पनि यसै सेनामा छन् । 

 

 

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् । 

सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ।।६।। 

 

 शब्दार्थ—  युधामन्युः – युधामन्यु, च – र, विक्रान्तः – विक्रान्त, उत्तमौजाः – उत्तमौजा, च – पनि, वीर्यवान् – पराक्रमी, सौभद्रः – सुभद्रापुत्र (अभिमन्यु), द्रौपदेयाः – द्रौपदीका पाँच पुत्र, च – पनि, एव – नै, सर्वे – सबै, महारथाः – महारथी। 

 

अन्वय—  विक्रान्तः युधामन्युः, वीर्यवान् उत्तमौजाः, सौभद्रः, द्रौपदेयाः च सर्वे एव महारथाः । 

 

भावार्थ—  पराक्रमी युधामन्यु, शक्तिशाली उत्तमौजा, सुभद्रापुत्र अभिमन्यु र द्रौपदीका पाँचै पुत्रहरू पनि सबैसबै  महारथी नै हुन्।

 

 

 

श्लोक ७ – १२ (यहाँ क्लिक गर्नुहोस्)